هەژاری و گرفتێن دەسەلاتێ، دوئالیزما ئەقلێن کۆچەری و هەژمۆنا گلۆبالێ!

ساخلەتێن مرۆڤێن کۆچەر، دودلی و ئالۆزیا کار و بریارانە، چونکو هەر تشتی ل گۆر سەرێ خوە و بێ پلان و شێورمەندی دکەن. ئیرۆ ژی "پارت، دەسەلات/ سەرۆک"ێن مە، هزر و فەلسەفا "بریارێن چارەنڤیس، رەفتار و فەروەریا" خوە ژ بنگەهێ ڤی ئەقلی وەردگرن! ئێدی قەبیلە بوویە بنواشێ "پارت، حکوومەت و دەسەلات/ سیاسەت"ێ، چونکو هزر و هێزا قەبیلێ، بۆ پاراستنا دەسەلاتێ ستوونەکا سەرەکیە. ئەرێ گەلێن گۆتارا وان یەک نەبیت، دێ چەوا دەرد و ئارمانج یەک بن و دێ چەوا نێرین و ستراتیژیا پاشەرۆژێ یەک بیت؟ ئەگەر مرۆڤ ل پێڤاژۆیا رێبەر/ سەرۆکێن کورد یێن ڤان سەد سالێن تەڤگەرێن کوردی و ل سەر ئاستێ هەڤرکێن ناڤخوەیی و داگیرکەران بنێریت. ئێدی ئەو گرفتێن ئیرۆ ئەم تێرا دەرباز دبین، ڤەدگەرنە نەبوونا یەکێتیا نەتەوەیی، راستە یەکێتیا گەلێ کورد، وەک دینامیکی و پرۆپاگەندە ل سەر ئاستێ دیرۆکی و رەوشەنبیری یا بەرچاڤە، بەلێ وەک ئاستێن سیاسی، ئابۆری و جڤاکی یا هندایە. ئەڤ جورە ئەقلە، نکارن گۆتارێن هەڤگرتنێ پەیدا بکەن، بەلکو دکارن گۆتارێن دوبرەکیێ سەرهەڤ بکەن.

دەما ل ولاتێن پێشکەتی سیاسەتا وان لاواز دبیت، ب "پیربوون/ مرنا سیاسەتێ" ب ناڤ دکەن، بەلێ چونکو هێشتا ل نک مە سیاسەت ب ئاوایێ خوەیێ تەندرستی نە روونشتیە، لەورا ئەڤ تێگەهە ژ مە ناگریت. راستە چ شۆرش بێی پارت نابن، بەلێ پارت/ "پارتێن کوردی" بێی شۆرش هەنە، چونکو سەرۆک و رێبەرێن کوردان ب خوە ژی، بێی تیۆرێن هزر و فەلسەفا نەتەوەیی پەیدابوون. لەورا ئەو هزر و ئیدیۆلۆگیا د سەرێ رێبەرێن تەڤگەرێن نەتەوەییا کوردی دا، چ گرێدان دگەل دوورهێلی نەبوو/ نینە. راستە رێبەر و پارتێن مە ب فۆرمێن خوە کوردی‌نە، بەلێ وەک نیاز و ئاراستە، گەلەک ژ خواستەک و خەونێن خەلکی دوورن. لەورا تراژیدیەک مەزنە مرۆڤ ل دەڤەرەکێ بژیت، پرۆسێسا سیاسی ل سەر هندێ بچیت: "بمریت گەل، دا بژیت پارت/ سەرۆک!" ئێدی ئەڤ هەتا هەتاییا سەرۆک/ رێبەرێن مە جورەکێ موکمێ سولتانی پەیداکریە، چونکو د رۆژهلاتا ناڤین دا تەڤگەرێن سیاسی، پتر کار ل سەر "سەرۆک، رێبەر و پارتان"، ژ جڤاکێ کریە. لەورا جڤاک ژی ل جهێ خوە دمینیت و پشتی کەتنا رێبەران، گەل ڤەدگەریتە خالا دەسپێکێ. هشمەندیا سەرۆک و رێبەرێن سەد سالێن تەڤگەرێن کوردی، گەلەک بەرتەسک و سینۆرداربوون، لەورا نکارین یاری و دیپلۆماسیا سیاسیا هنگی و یا ئیرۆ ژی، باش فام بکەن!

دیارە بنواشێ پێکهاتێن مالباتێ، کلیلا راڤەکرنا سۆسیۆلۆگیا جڤاکا کوردیە. ئێدی ب مەزنکرنا دەسەلاتا بابێ، فۆرمێ دەسەلاتا سیاسی بەرچاڤ دکەت، چونکو مەزنیا "پاشا، رێبەر، سەرۆک و..."، ڤەژەنا مەزنیا وێنێ بابێ‌یە. ب ڤێ یەکێ، ستەمکاریا ژ "مالباتێ تاکو دەسەلاتێ"(1)، کاراکتەرەک هاڤی و ڤەدەر بەرهەمئینایە. ئها ل سەر ڤێ ئاخێ، پارت و دەسەلات ب ئاوایەکێ ساخلەم ل ڤێ دەڤەرێ پەیدانەبووینە، بەلکو هێشتا پارت ب ناڤەرۆکا خوە، مالبات و قەبیلەنە. گەلێن جوتیاری ژ دەرڤەی هێزێ، چ چەکێن دی نینن ململانێ پێ بکەن. ئها پارت و دەسەلاتا کوردی، ل سەر ڤان پاشخانان هاتینە پەروەردە و ئاراستەکرن. لەورا هەم ل هەمبەر هەڤدوو، هێز بکارئانی و هەم ژی دژی خەلکێ خوە وەک تاک هێز بکارئانی. تا نوکە ژی ل ڤان دەڤەران، سەرەدەریێ دگەل دەسەلاتێ وەک پویرە دهێتەکرن. ب ئاوایەکێ دی، ل ڤان دەڤەران هێشتا ئەقلێ پویرەی فەروەریێ دکەت، تاکو کورسیکا دەسەلاتێ ژی نە وەک پۆست و خزمەتە، بەلکو وەک دەسکەت و پویرە سەرەدەری دگەل دهێتەکرن.

راستە دەسەلاتێن ستەمکارێن ئەرەب، دارێ ترسێ و ماکینا راگەهاندنێ دژی خەلکێ خوە بکارئانین، لێ خواندنێن دوورهێلی بۆ کەنالێن تۆرێن جڤاکی یێن گەهاندنێ سۆسیال مەدیا نەبوون، لەورا بوونە قوربانێن هشمەندیا خوە. ئیرۆ هەمان شۆپ دەسەلاتا کوردی ژی گرتیەبەر، لەورا ئەگەر ب ڤێ هشمەندیێ بەردەوام بن، دێ راستی خوەکوژیێ هێن. ڤی کەشێ گشتیێ تەکنۆلۆژیایێ، بەرۆکەکا مەزنا هێلا "راگەهاندن و سیاسەتێ"، ل هەمبەر نفشێ نوو ڤەکریە، بەلێ دەسەلاتێن دەڤەرێ ناخوازن ڤێ راستیێ فام بکەن. نفشێ نوو دگەل پێشکەتن و پێشهاتێن تەکنۆلۆژیا دژین، لێ رێبەر و سەرکردێن مە، هێشتا ب هشمەندیا چیای دژین، لەورا ئێدی ل پشت نفشێ نوو ماینە.

ب راستی، شۆرشا گەهاندنێ سینۆرێن "جهـ و دەم"ی هلوەشاندینە، ئیرۆ گوهەرینێن مەزنێن تەکنۆلۆژیا ل سەر ئاستێ جیهانێ و دەڤەرێ دهێنەکرن. ب ڤی ئاوایی، راگەهاندن بوو پەیکەرێ دەسەلاتێ،‌ لەورا هێربێرت شیلەر ئەڤ یەکە ب "ئیمپریالیزما راگەهاندنێ" بناڤکر(2).ئەڤ گوندێ ئەلکترۆنی، دەرفەتەکا باشە بۆ کەس، چین و گەلێن بندەست، کو دەرد و تراژیدیێن خوە بگەهینە تەڤایا جیهانێ. بنێرە "ئیرۆ وێنە بوویە چەک و ئالاڤێ شەری"(3)، کو ئەڤ شەرێ هژماری و زانیاریان، سەردەستێ جیهانا ئەسمانی بوویە. ئەڤ گوندە ب ماسکان ناهێتە داپۆشین، چونکو ڤی کەشێ ئەلکترۆنی هندەک بیاڤێ سیاسی تەسککر. هەروها بهایێ ناڤی لاوازکر، بنێرە ئیرۆ ئەم د تۆرێن جڤاکی دا دبینین، ناڤێن ئۆریگینال دهێنە نخاڤتن و یێن کۆپی بەرچاڤ دبن، کو دێمێن بێ ناسنامە و دیرۆکن.

ب کورتی، ب رێکا جیهانا ئەلکترۆنیا ئەفسانی "بیاڤێ/ کەشێ گشتی" هاتە ئافراندن، کو وارێ دیالۆگ و هەڤناسی بەردەستکر. ب ڤێ واتەیێ، جیهانا ئەلکترۆنی، بوویە فاکتەرێ سەرەکیێ سەرکەتن و هلوشاندنا کەس و ئالان. بنێرە دەما جیهان و مەدیا ئەلترناتیڤ هاتیە ئافراندن، وی دەمی دێ پارت و رێبەرێن ئەلترناتیڤ ژی پەیدا بن. ئیرۆ ژیان ب تەڤایا خوە، ل بەر گوهەرینێن دژوارە، بەلێ کەس و لایێن کەڤنەشۆپ چ حسابان بۆ ڤێ گوهەرینێ ناکەن، لەورا ل داویێ دێ ئەو بێ حساب چن. ئها هوسا سەرکردێن ناڤچوویێن بهارا ئەرەبی ژی، چ حساب بۆ ڤێ جیهانا هەڤیڤەندی نەدکرن، لەورا ئەو بوونە قوربان. ئیرۆ "خەباتا سڤیل/ هێزا نەرم"، جهێ "خەباتا چەکداری/ هێزا رەق" گرتیە، کو ل ئەسمانەکێ ئازاد خەبات دهێتە مەشاندن. ئێدی ئەڤ شۆرشا زانیاریان/ زانیاریا شۆرشان، کو ب "چەکێ نەرم" دهێتە بناڤکرن، جیهان سەروبنکریە. لەورا ئێدی مەژیێن رەش و دێمێن گەش، نکارن دگەل ڤی سەردەمی بژین!

ژێدەر

1) مراد مهني ـــ الانظمة الأبویة المستحدثة في العالم العربي الحدیث/ الأبویة البورقیبیة مثالا ــ مجلة دفاتر السیاسة و القانون، العدد 5، الجزائر، 2011 ص314.

2) د. عبدالغني عماد ـــ سوسیولوجیا الثقافة/ المفاهیم و الإشکالیات... من الحداثة الی العولمة ـــ مرکز دراسات الوحدة العربیة، ط1، بیروت ـــ لبنان، 2006 ص294.

3) مخلوف حمیدة ـــ مجتمع الصورة/ بین ثقافة الفراغ و فراغ الثقافة ـــ الشرکة التونسیة للنشر و تنمیة فنون الرسم، ط1، تونس، 2009 ص17.